XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatinın gorkəmli numayəndələrindən olan Abdulla Canıoğlıı 1780-ci ildə Şuşada doğulmuşdur. Əsas məşğuliyyəti ticarət və kimyagərlik olan Abdulla Camoğlu dovrunun qabaqcıl ziyalıları, şair və musiqiciləri ilə yaxınlıq və dostluq edərmiş.

Gozəl təbi varmış; həm klassik poeziya, həm də folklor uslubunda lirik və satirik şeirlər yazmışdır. Xususilə həcvcilikdə cox məşhur olmuşdur.

Əsərlərinin bir qismində "Qənbər" təxəllüsü işlətmişdir.

A.Canıoğlıı 1838-ci ildə vəfat eimişdir.

Onun yaradıcılığından nümunələr Hüseyn Əfəndi Qayıbovun "Azərbaycanda məşhur olan şuəranın əşarına məcmuədir" (I cild, 1986), Məhəmmədağa Muctəhidzadənin "Riyazul-aşiqin" (1995) və Mir Mohsun Nəvvabın "Təzkireyi-Nəvvab" (1998) kitablarından götürülmüşdür.

* * *

►Qəzəl

 

Muəttər qıldı eşq əhlin dəhanın nəfyu isbatı,

Yəqin oldu mənə kim, var-yoxdandır onun zatı.

 

Nə şirindir dəhanın sohbəti, ləli-ləbin hərfi,

Ki, təlx olmuş ləbi-ləlindən ayrımlar ovqatı.

 

Cəhan zulmət sarayın rovşən etməzdi, əgər yuz gəz,

Yuzundən kəsbi-ənvar etməsəydi şəms miratı.

 

Dağıtdı əğdi-zulfun dovri-ruyindən səba, guya,

Tului-subgahı nurdan fərq eldi zulmatı.

 

Gozun gordum, xətadan olmadım xali, musəlmanlar,

Xuda kuffarə mərcu etməsin həm beylə afatı.

 

Məqaləti-ləbin babində natiq İsavu Məryəra,

Xətu xalu ruxun haqqında nazil mushəf ayatı.

 

Ləbi-ləlin sevənlar etmədi kovsər təmənnasın,

Səri-kuyin gorənlər şovqdən tərk etdi cənnatı.

 

Nə mumkun kakilundən omri-kutahilə kam almaq,

Konul, başdan cıxar, tul etmə bu batil xəyalatı.

 

Dəhanın zulməti-punhanə cəkdi abi-heyvanı,

Quban-xətti-ruyin həsrəti tar eldi miratı.

 

Bəla peykanı dolmuş canə yuz qat, ey gozum nuru,

Xədəngin saxla ondan kim, dəmirdəndir onun qatı.

 

Hava səqfində quşlar kamiyab olmaq xədəngindən,

Həsəddən sıcrayıb əflaka cıxdı ahımın atı.

 

Səgi-kuyina nəzr etmiş cigər pərgaləsin konlum,

Səadətdir ona məqbuli-dərgah olsa xeyratı.

 

Xədəngi-ceşmi-məstin sineyi-məcruha mərhəmdir,

Təğaful qılma Abdullaha mərsul et bu sovqatı.

 * * *

►Müxəmməslər

 

Ah kim, qalmadı can cismdə canan gedəli,

Oldu hər yerdə ki, canan gedəli, can gedəli,

Tutdu zulmət goz evin şəmi-şəbistan gedəli,

Oldu viranə konul kişvəri, sultan gedəli,

Yəni sərdari-cahan, sərvəri-dovran gedəli.

 

Gul uzun gorməyəli olmadı xəndan gullər,

Şəra odlara yanıb, başına qoydu kullər,

Zulfı sovdasi ilə dərhəra olub sunbullər,

Necə fəryadu fəğan eyləməsin bulbullər –

Ki, olub xar ilə həmdəm guli-xəndan gedəli.

 

Cərx rəhm eyləmədi dideyi-giryanımıza,

Qoydu həsrət bizi ol şəmi-şəbistanımıza,

Atəşi-bicr ilə od saldı bizim canımıza,

Sancılıb navəki-qə sineyi-suzanımıza,

Guşeyi-ceşmdən ol kipriyi peykan gedəli.

 

Cıxdı cun Şişədən ol mahliqa misli-gulab,

Şişə əhlinə bu vəclı ilə həram oldu şərab,

Sındı başlarda həva şişəsi manəndi-hubab,

Oldu aləmdə fərəh gulşəni bumərrə xərab,

Uzu gul, kakili sunbul, xəti reyhan gedəli.

 

Cəkəli bəzmdən ol ləbləri meygun ətəyin,

Doldurub qan ilə sağər dili-purxun ətəyin,

Əşk seylabı tutar aşiqi-məhzun ətəyin.

Nalə fəryadu fəğanım tuta gərdun ətəyin –

Ki, qara oldu gunum ol məhi-taban gedəli.

 

Mənəm ol qumriyi-miskin ki, salıb aləmə səs,

"Sərv ku-ku" deyərəm huzn ilə ta qəti-nəfəs,

Abu danəm ələmu qussə, yerim kunci-qəfəs,

Bir zaman eyləməzəm seyri-gulustanə həvəs,

Səhni-gulzardan ol sərvi-xuraman gedəli.

 

Məqsədim rovzeyi-kuyində budur şamu səhər –

Ki, bula feyzi-vusalında ziya dideyi-tər,

Ola xaki-qədəmin surmeyi-ərbabi-bəsər,

Qılasan gulşəni-kuyində olan murə nəzər,

Gorəsən kim, necədir halı Suleyman gedəli.

* * *

Ey ki, zulmətgəhi-zulf icrə uzun misli-cıraq,

Məstu sərxoş gozunə qarşı yaman gozlərə ağ,

Olmasın xaki-dərin guşeyi-ceşmimdən uzaq,

Ləblərindən dəhənim dərdə dəva etdi soraq,

Soylədi: ağzıma innabi-ləbu sibi-buxaq.

 

Baxdı mərdum yuzinə, saldı nəzərdən ayi,

Qıldı xəm şohrəti-əbruyi-lətifin yayi,

Qədru qiymətdə deyil ləl ləbin həmtayi,

Həvəsi-zulfi-siyahınla olub sovdayi –

Ki, cəkib silsileyi-kakili-tərrarə daraq.

 

Görunur cöhrələrin laləyə gülgün, gülə al,

Qoymadı al ilə ruyin dili-ayinədə hal,

Sürmeyi-şux gozun fitnəyə saldı filhal,

Qıldı izhari-şərəf Kəbeyi-ruxsari də xal,

Vərəq uz surtdu qədəmgahına gulgunə yanaq.

 

Kakilin şanələnir zinəti-duş etmək ucun,

Xoş gəlir xəlqə ləbin hərfi nuyuş etmək ucun,

Dil dilər şərbəti-goftarını nuş etmək ucun,

Xəlqdən vəsfi-bənaguşunu guş etmək ucun,

Bəhr acdırdı sədəfdən duri-qəltanə qulaq.

 

Gul xitab etsə sənə, qöncə ona eylər itab,

Qöncə kimdir ki sənə qarşı durub verə cavab?

Baxsa hər dəm uzunə şərmdən olmazmı gulab,

Nədir ayinə gorən dəmdə səni eyləyə tab,

Əksi-ruxsarın ona olmasa mənada dayaq?!

 

Dursa ayinə, muqabil uzunə qılsa nəzər,

Ona uz vermə, nəzərdən sal onu şamu səhər,

Tazədən qoyma ola dovri-yənağında əsər,

Vəsməvu surmə gozu qaşına meyl etsə əgər,

Surməni seyrə salıb vəsməyə qıl qaş-qabaq!

 

Hüsnünə aşiqi-sadiq demə hər gümrahi,

Aşiq olduryaxa cərxi dili-atəşgahi.

İmtəhan eylə şəbi-hicrdə Abdullahi,

Şöleyi-ahına gər yanmasa cərxin mahi,

Tiğ cək, başım kəs, şəm kibi atəşə yaq.

* * *

Mənbə:

XIX əsr Azərbaycan şeiri antologiyası, Bakı, "Şərq-Qərb", 2005, 424 səh.